Kwestie ułaskawień żołnierzy II Inspektoratu

1 marca 2019 r. przypada święto państwowe Narodowy Dzień Pamięci "Żołnierzy Wyklętych". Święto zostało ustanowione ustawą z 3 lutego 2011 r. o ustanowieniu Narodowego Dnia Pamięci "Żołnierzy Wyklętych" (Dz. U. z 2011 r., nr 32, poz. 160) vide -  http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20110320160. Z tej okazji, przypominając trud, walkę i prześladowania żołnierzy antykomunistycznego podziemia, warto przywołać kilka dokumentów związanych z prośbami o ułaskawienie i decyzjami Bolesława Bieruta w tym zakresie. Tytułem wstępu należy poczynić jednak pewne uwagi dot. ówczesnego sądownictwa wojskowego.

W latach 1946-1956 rozpoznawaniem w pierwszej instancji spraw karnych ujętych żołnierzy podziemia antykomunistycznego zajmowały się Wojskowe Sądy Rejonowe. Powołane zostały rozkazem organizacyjnym 023/Org. Naczelnego Dowódcy WP marsz. Michała Żymierskiego z 20 stycznia 1946 r. w sprawie kompetencji i rodzajów sądów wojskowych.  Ich utworzenie nastąpiło wbrew podstawie  prawnej obowiązującej w Polsce Ludowej bowiem reżim komunistyczny, pomimo odwoływania się w swoich pismach do konstytucji z 17 marca 1921 r. oraz nazywania konstytucji z 23 kwietnia 1935 r. "faszystowską”, w ogóle nie uchylił konstytucji z 1935 r. 

Konstytucja z 19 lutego 1947 r. ustanowiła ustrój i zakres działania najwyższych organów w państwie opierając się na podstawowych założeniach konstytucji marcowej z 1921 r. oraz zasadach manifestu PKWN. Nawet zgodnie z tym aktem prawnym ustrój i zakres właściwości sądów określały ustawy (art. 25 ust. 1), a nie rozkazy wojskowe. Powyższy dokument nie zawierał żadnych przepisów, które znosiłyby obowiązywanie konstytucji z 1935 r., zaś odwoływanie się w nim do rozwiązań konstytucji z 1921 r., którą uchylił art. 81 konstytucji z 1935 r. było niczym innym jak fikcją prawną, tym bardziej, iż „oparcie się na podstawowych założeniach” aktu z 1921 r. bez ich skonkretyzowania wydaje się tylko zabiegiem propagandowym. 

Jednak powyższe naruszenia prawa nie miały znaczenia dla "nowej władzy", która zamierzała zdławić jakikolwiek opór przeciwników nowego systemu. Wskazywano, że „prokuratura była tubą Bezpieczeństwa”. Powołana w 1956 r. komisja do zbadania przypadków łamania praworządności stwierdziła „wręcz uległy stosunek ówczesnego kierownictwa prokuratury wobec organów bezpieczeństwa publicznego, przechodzący niejednokrotnie w nadgorliwe wykonywanie, a nawet uprzedzanie życzeń tych organów”. Z kolei Leon Chajn na Kongresie Stronnictwa Demokratycznego w lipcu 1946 r. informował, że: „Dochodzenie, sądzenie i wykonywanie kar w stosunku do przestępców politycznych winno należeć do specjalnych organów dochodźczych, prokuratur i sądów związanych administracyjnie z Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego".

Należy zaznaczyć, że ustrój sądów wojskowych został ustanowiony dekretem PKWN z 23 września 1944 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych i prokuratury wojskowej. W art. 12 przewidywał on 1. sądy dywizji, korpusów, garnizonów i wojskowe sądy marynarskie, 2. sądy wojskowe armii, okręgów i administracji oraz 3. Najwyższy Sąd Wojskowy.  Przepisy te nie przewidywał Wojskowych Sądów Rejonowych.

Sądy wojskowe, w tym Wojskowe Sądy Rejonowe, orzekały w oparciu o Kodeks Karny Wojska Polskiego (prawo materialne regulujące rodzaje przestępstw). Przepisy regulujące postępowanie przed sądem były uregulowane w dekrecie KRN  - Kodeks Wojskowego Postępowania Karnego z 23 czerwca 1945 r. Zgodnie z art. 260 § 1 KWPK od orzeczeń sądów wojskowych prokuratorowi, wojskowemu, skazanemu oraz jego obrońcy przysługiwało odwołanie, nazywane skargą rewizyjną, do Naczelnego Sądu Wojskowego. W razie utrzymania przez NSW w mocy wyroku sądu I instancji skazanemu przysługiwała jedynie prośba o ułaskawienie do Bolesława Bieruta.

Zgodnie z art. 13 ustawy konstytucyjnej z 19 lutego 1947 r. do sprawowania urzędu prezydenta stosowano odpowiednio przepisy m.in. art. 47 konstytucji z 17 marca 1921 r.  Zgodnie zaś z art. 47 „konstytucji marcowej” prezydentowi przysługiwało „prawo darowania i złagodzenia kary oraz darowania skutków zasądzenia karno-sądowego w poszczególnych przypadkach”. Dopiero po wprowadzeniu konstytucji z 22 lipca 1952 r., która nie przewidywała już urzędu prezydenta, stosowanie prawa łaski stało się wyłącznym atrybutem Rady Państwa (art. 25 pkt 10).  

Powołane wyżej przepisy konstytucyjne nie precyzowały kto mógł złożyć prośbę o ułaskawienie osoby skazanej do prezydenta i Rady Państwa. Nie były one również określone w KKWP i KWPK. W 1921 r. do ułaskawienia mogło dojść na wniosek skazanego, członka jego rodziny, czy też na wniosek organu państwowego np. ministra sprawiedliwości, ale możliwe było też na skutek działania z urzędu wszczętego przez głowę państwa.

                Poniżej przedstawiam kilka decyzji Bolesława Bieruta w przedmiocie ułaskawienia:

     Wyrokiem WSR w Lublinie z 26 stycznia 1951 r. sygn. Sr 669/51 na karę śmierci został skazany żołnierz II Inspektoratu Zamojskiego AK i dowódca oddziału zbrojnego Ludwik Rogalski „Kanciarz”.  Prośbę o łaskę wniósł jego obrońca adw. Stefan Kosiorkiewicz.

W dniu 21 maja 1951 r. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski.

Ludwik Rogalski został stracony 4 czerwca 1951 r. 

Opinia w sprawie L. Rogalskiego - Archiwum Akt Nowych Warszawa

 

     Wyrokiem WSR w Lublinie z 16 października 1951 r. sygn. Sr 406/51 na karę śmierci zostali skazani: żołnierz II Inspektoratu Zamojskiego AK Stanisław Bizior „Eam” i dowódca II Inspektoratu Zamojskiego AK Marian Pilarski „Jar”.  Prośby o łaskę wnieśli:

- w odniesieniu do Stanisława Biziora:  Stanisław Bizior, jego obrońca adw. Stanisław Wiśniewski i żona Stanisława Biziora – Norberta Bizior,

- w odniesieniu do Mariana Pilarskiego: jego obrońca adw. Stefan Wolski, żona M. Pilarskiego – Wiera Pilarska i jego dzieci Janusz i Halina.

Prośba o łaskę Wiery Pilarskiej - Archiwum Akt Nowych Warszawa

Prośba o łaskę Janusza i Haliny Pilarskich - Archiwum Akt Nowych Warszawa

Prośba o łaskę Norberty Bizior - Archiwum Akt Nowych Warszawa

 

Opinia w sprawie S. Biziora i M. Pilarskiego - Archiwum Akt Nowych Warszawa

W dniu 26 lutego 1952 r. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski.

Obaj zostali straceni 4 marca 1952 r.

Archiwum Akt Nowych Warszawa

Archiwum Akt Nowych Warszawa

     Wyrokiem WSR w Lublinie z 20 grudnia 1951 r. sygn. Sr 760/51 na karę śmierci zostali skazani żołnierze oddziału Stanisława Pakosa „Wrzosa” z II Inspektoratu Zamojskiego AK: Mieczysław Szewczuk „Włoch” i Paweł Kalinowski „Francuz”.  Prośby o łaskę wnieśli

- w odniesieniu do Pawła Kalinowskiego:  Paweł Kalinowski, jego obrońca adw. Jan Biczyński i żona Pawła Kalinowskiego – Stefania Kalinowska,

- w odniesieniu do Mieczysława Szewczuka: Mieczysław Szewczuk, jego obrońca adw. Stefan Kosiorkiewicz i matka Mieczysława Szewczuka – Marianna Szewczuk

Prośba o łaskę Stefanii Kalinowskiej - Archiwum Akt Nowych Warszawa

       W prośbie o łaskę dla Pawła Kalinowskiego, sporządzonej przez Stefanię Kalinowską, swoje błagania zawarły również jego dzieci Roman i Teresa: „Ja prosiłabym z całego serca mego i moich trojga małych dzieci o wysłuchania mej prośby Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bolesława Bieruta  o ułaskawienie mi męża i dzieciom Ojca od kary śmierci o co gorliwie ze łzami w oczach prosimy, bo jusz [już] nikt nam nie uwolni tatusia bez którego cięszko [ciężko] nam żyć jak ostatni ratunek uwolnienia od śmierci nam tatusia pokładamy nadzieję, że Obywatel Prezydent Rzeczypospolitej Polski Bolesława Bieruta że nie odmówi nam naszej prośby o ułaskawienie od kary śmierci nam naszego tatusia. Te kilka słów pisał ze łzami o swego tatusia Roman Kalinowski lat 9 uczeń III-ciej klasy […] i prosi moja młodsza siostra Teresa lat 5 i brat Piotruś 8 miesięcy -  jak nam cięszko [ciężko] bez tatusia żyć sierotom”. 
     W dniu 31 stycznia 1952 r. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Obaj zostali straceni 7 lutego 1952 r.
 

Opinia w sprawie M. Szewczuka i P. Kalinowskiego - Archiwum Akt Nowych Warszawa

Archiwum Akt Nowych Warszawa

Archiwum Akt Nowych Warszawa

     Wyrokiem WSR w Lublinie z 22 grudnia 1951 r. sygn. Sr 770/51, na publicznej rozprawie w Werbkowicach, na karę śmierci został skazany Antoni Świszcz, członek II Inspektoratu Zamojskiego AK i współpracownik oddziału Henryka Kwaśniewskiego „Luxa”.  Prośbę o łaskę wniósł jego obrońca adw. Bolesław Kosior.

W dniu 22 stycznia 1952 r. Bolesław Bierut skorzystał z prawa łaski zamieniając karę śmierci na dożywotnie więzienie.

Opinia w sprawie A. Świszcza - Archiwum Akt Nowych Warszawa

Archiwum Akt Nowych Warszawa

 Były to bardzo emocjonalne i dramatyczne prośby, w szczególności przedstawione przez dzieci, w celu ratowania życia ojców i mężów. Niestety, oprócz Antoniego Świszcza, nie zostały uwzględnione i B. Bierut decyzjami, w których nie przedstawiono żadnego uzasadnienia nie skorzystał z prawa łaski.
Warto obejrzeć również:
1. https://wpolityce.pl/historia/436122-publikujemy-listy-dzieci-zolnierzy-wykletych-do-bieruta?fbclid=IwAR1hxgqCLtQ6f42Z8EAU27-_5lkZL08o7EN8rD9BqF5zRZPUAAJIE49k7L0, dostęp: 2 III 2019 r.
2. http://wiadomosci.tvp.pl/41548216/szokujace-dowody-bestialstwa-komunistow?fbclid=IwAR27eRkitm9Kk3TrPxFUJHRnxqgxYFGqpDtDEAiHmCUlDpGC3BPWoAv7HCE,  dostęp 2 III 2019 r.
3.  Mógł ocalić jednym podpisem skazał na śmierć. Listy dzieci do Bieruta o łaskę, TVP Info 1 III 2019 r., https://www.tvp.info/41566262/mogl-ocalic-jednym-podpisem-skazal-na-smierc-listy-dzieci-do-bieruta-o-laske-dla-wykletych?fbclid=IwAR0VbnebofD_5HOj4Ccfh65qzpUBQveyDG-xnX4xHhgSRmToYKo0avnzyCk,

Bibliografia:

- Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie, Rozkaz organizacyjny nr 023/Org, 20 I 1946 r.,
- Archiwum Akt Nowych w Warszawie, zespół 895,

- M. Zaborski, Ustrój sądów wojskowych w Polsce w latach 1944-1955, Lublin 2005,

- A. Rzepliński,  Przystosowanie ustroju sądownictwa do potrzeb państwa totalitarnego w Polsce w latach 1944-1956 [w:] Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce lat 1944-1956, red. W. Kulesza i A. Rzepliński, Warszawa 2000,

- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 III 1921 r., Dz. U. z 1921 r., nr 44, poz. 44,

- Ustawa Konstytucyjna z 23 IV 1935 r., Dz. U. z 1935 r., nr 30, poz. 227,

- Ustawa Konstytucyjna z 19 II 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1947 r., nr 18, poz. 71, 

- A. Lityński, Administracja, polityka i sąd tajny w Polsce Ludowej (1950-1954),  „Roczniki Administracji i Prawa” 2010, R. X, 

- Dekret PKWN z 23 września 1944 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych i prokuratury wojskowej, Dz. U. z 1944 r., nr 6, poz. 29,

 - Dekret PKWN z 23 IX 1944 r. Kodeks Karny Wojska Polskiego, Dz. U. z 1944 r. nr 6, poz. 27,

- Dekret Krajowej Rady Narodowej z 23 VI 1945 - Kodeks Wojskowego Postępowania Karnego, Dz. U. z 1945 r., nr 36, poz. 216,
- Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 VII 1952 r., Dz. U. z 1952 r., nr 33, poz. 232, 

-  K. Kaczmarczyk-Kłak, Prawo łaski w świetle Konstytucji z 17 marca 1921 r. Zagadnienia ustrojowe i procesowe, „Studia Iuridica Lublinensia” 2014, nr 23. 

                                                                                                                    Bartłomiej Szyprowski

---