Nowa publikacja o Stefanie Kobosie "Wrzosie"

Zamojszczyzna doczekała się kolejnego opracowania z okresu II wojny światowej oraz powojennej walki antykomunistycznej.

Dzięki pomocy Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość ukazała się publikacja Wojciecha Hanusa i Magdaleny Szczepańskiej pt. "Historia o której się nie mówi - porucznik Stefan Kobos ps. "Wrzos".

                                                   

Publikacja przedstawia życiorys Stefana Kobosa "Wrzosa", "Michorowskiego", który od 1940 r. do 1944 r. był członkiem podziemia antyniemieckiego oraz antyupowskiego, zaś po wkroczeniu wojsk (l)WP i Armii Czerwonej na Zamojszczyznę członkiem podziemia antykomunistycznego. Przez cały ten czas do chwili aresztowania był związany z Brzezinami koło Bełżca. Zawiera szereg niepublikowanych do chwili obecnej dokumentów oraz zdjęć i relacji wspomnieniowych.  

W zasadzie publikację dobrze podsumowuje we wstępie Prezes SZŻAK Okręgu Zamość Pan Sławomir Zawiślak:

"Porucznik Stefan Kobos nazywany jest partyzancką legendą Lubelszczyzny. Swoją niezłomną postawą w walce z okupantem niemieckim oraz ukraińskimi nacjonalistami wpisał się w krąg najwybitniejszych dowódców Armii Krajowej i WiN. Jego działalność konspiracyjna była związana z niewielką miejscowością na pograniczu powiatów tomaszowskiego i lubaczowskiego − Brzezinami. Dla okolicznych mieszkańców, którzy przez lata udzielali mu schronienia i wsparcia, stał się symbolem wierności żołnierskiej przysiędze i ideałom niepodległej Rzeczypospolitej. 

Niniejsza publikacja przedstawia losy lokalnego bohatera, ale przede wszystkim stanowi nasz hołd oddany Żołnierzowi Niezłomnemu. Realizuje także potrzebę edukowania i propagowania prawdy historycznej wśród naszego społeczeństwa, zwłaszcza młodego pokolenia Polek i Polaków".

Jeśli można stwierdzić, że publikacja zawiera jakieś nieścisłości, o co w zasadzie trudno w tak opracowanym kompendium wiedzy o Stefanie Kobosie 'Wrzosie", to w zakresie opracowania biogramu Mariana Pilarskiego można było sięgnąć do nowszych publikacji poświęconych mu: A. Gałan, Marian Pilarski (1902-1952) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956. Słownik biograficzny. T. V, red. K. Krajewski, Warszawa 2018 czy B. Szyprowski, Marian Pilarski (1899-1952) – twórca i dowódca II Inspektoratu Zamojskiego AK, „Zeszyty Historyczne WiN” 2018. 

Należy również nadmienić, że w świetle dokumentów źródłowych (np. AIPN Lu 21/26/5; AIPN Lu 034/3; AIPN Lu 01/435/9; APL, 35/1099/0/6.3/163; APL, 35/1072/0/1.20/266), a także opracowań historycznych dotyczących Mariana Pilarskiego (zob. A. Gałan, Marian...; Z. Leszczyńska, Ginę...,; B. Szyprowski, Marian...; R. Wnuk, Lubelski...; R. Wnuk, Konspiracja...) dyskusyjne wydaje się umieszczenie przy zdjęciach ze str. 29 i 32 w opisie zdjęć Mariana Pilarskiego (na którego mundurze nie widać oznak stopnia wojskowego) stopnia majora, bowiem ostatnim zweryfikowanym jego stopniem wojskowym, który miał jeszcze w maju 1945 r. był stopień chorążego, zaś Zygmunt Klukowski i Jerzy Krzyżanowski wskazywali, że jeszcze w 1949 r. posiadał on stopień chorążego (Z. Klukowski, Zamojszczyzna, t. II, 1944-1959, Warszawa 2008; J. Krzyżewski, Ulica Sokalska, „Biuletyn Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego im. Stanisława Staszica” 1996, nr 2-3). 

Autorzy niniejszej publikacji zresztą przedstawiając biogram M. Pilarskiego (s. 29-30) poza jego stopniem chorążego nie przedstawiają w biogramie żadnych innych jego awansów, stąd opis zdjęć stanowi pewną niekonsekwencję.

Nadto w opracowaniu zabrakło wykorzystania dostępnej literatury, która mogłaby wzbogacić publikację, np.: 

- M.A. Stawecki, Smocza jama, Tomaszów Lub. 1992,

- R. Wnuk, Konspiracja akowska i poakowska na Zamojszczyźnie od lipca 1944 do 1956 r., Zamość 1993,

- R. Wnuk, Lubelski Okręg AK DSZ i WiN 1944-1947, Warszawa 2000,

  Niemniej jednak pozycja powyższa pomimo tych niewielkich mankamentów stanowił dobry przyczynek odsłaniający dzieje Zamojszczyzny w latach 1940-1956.

Książka do pobrania w formacie pdf w zakładce "nasze publikacje" Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość - Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość (akzamosc.pl)

                                                                                                                Bartłomiej Szyprowski

Publikacja o II Inspektoracie Zamojskim AK

Wreszcie po długim okresie oczekiwania ukazała się pozycja "Z moich kości i z mojej krwi powstanie prawdziwy Polak..." II Inspektorat Zamojski Armii Krajowej (marzec 1948-grudzień 1954 r.) - stanowiąca monografię antykomunistycznej organizacji na Zamojszczyźnie utworzonej w marcu 1948 r. przez Mariana Pilarskiego "Jara". Zadaniem organizacji było przygotować kadry do oczekiwanej na wiosnę 1950 r. III wojny światowej oraz ograniczona działalność zbrojna. Jako zwarta struktura przetrwała ona do kwietnia 1950 r., zaś później pomimo aresztowania jej kierownictwa przez jednostki UB w kwietniu 1950 r. jej żołnierze kontynuowali walkę zbrojną do 1952 r., zaś ostatni zostali ujęci w grudniu 1954 r. 

Publikacja jest wynikiem ponad czteroletniego gromadzenia i opracowania materiałów archiwalnych i wspomnieniowych pozyskiwanych z różnych źródeł (kwerenda archiwów; pozycje wspomnieniowe i opracowania, relacje rodzin) a także obejrzeniem miejsc opisywanych w książce i wykonanie dokumentacji fotograficznej. 

„Z moich kości i z mojej krwi powstanie prawdziwy Polak…”. II Inspektorat Zamojski Armii Krajowej (marzec 1948 – grudzień 1954 r.) - Książki - Instytut Pamięci Narodowej (ipn.gov.pl)

Na publikację składają się: 

1. Dziewięć rozdziałów merytorycznych:

- Zamojszczyzna (lipiec 1944-kwiecień 1947 r.),

- Dowódca II Inspektoratu Zamojskiego AK,

- II Inspektorat Zamojski AK,

- Cele i metody działania II Inspektoratu,

- Oddziały i akcje zbrojne,

- Aresztowania i procesy członków organizacji,

- Działania członków organizacji po aresztowaniu kierownictwa,

- Współpracownicy oddziałów zbrojnych organizacji,

- Działania UB wobec organizacji

2.  Noty biograficzne, obejmujące biogramy 143 osób,

3. Aneksy, obejmujące m.in. członków II Inspektoratu, którzy stracili życie  w walce z reżimem lub w wyniku represji;  charakterystyki czy zestawienie członków

4. Wkładkę zdjęciową z 94 fotografiami (jest to liczba ograniczona przez wydawcę z uwagi na duża objętość publikacji - 886 stron tekstu + wkładka zdjęciowa).

Mam nadzieję, że powyższa monografia przyczyni się do poznania tej nieznanej szerszemu ogółowi czytelników organizacji a wraz z nią bohaterskich zmagań z reżimem komunistycznym na Zamojszczyźnie. 

Jest dostępna m.in. na: Z moich kości i z mojej krwi powstanie prawdziwy Polak... II Inspektorat Zamojski - Książka | Księgarnia internetowa Poczytaj.pl

Zapraszam do lektury.

                                                                                                          Bartłomiej Szyprowski

Unieważnienie wyroku WSR w Lublinie na Mieczysława Szewczuka "Włocha"

W dniu 1 września 2021 r. Pani Alfreda Albrecht - siostra żołnierza II Inspektoratu Zamojskiego AK Mieczysława Szewczuka "Włocha", który od kwietnia 1951 r. był członkiem oddziału Stanisława Pakosa "Wrzosa" złożyła wniosek o unieważnienie wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 20 grudnia 1951 r. sygn. Sr 760/51, wydanego na sesji wyjazdowej w Zamościu, którym został uznany za winnego sześciu czynów: z pkt I- VI podpunkt a-c) i skazany na karę śmierci 1). 

Pomoc na tym etapie pełnomocnikowi wnioskodawczyni adw. Piotrowi Ulanowskiemu okazali Pan Dariusz Pilarski (w zakresie przekazania części materiałów archiwalnych) i Pan Adam Pyś 2).

Po przeprowadzeniu postępowania Sąd Okręgowy w Zamościu postanowieniem z dnia 24 lutego 2021 r. za sygn. II Ko 200/20/un uznał powyższy wyrok za częściowo nieważny, tj. w zakresie czynu : I (udział w oddziale zbrojnym), II (posiadanie broni palnej) i VI ppkt a), c) (walka z MO pod Dzierążnią i zabór pieniędzy z podatków w Zwiartowie i Dzierążni). W pozostałym zakresie wniosek oddalił 3). 

Powyższe postanowienie zostało zaskarżone na korzyść przez pełnomocnika wnioskodawczyni oraz Prokuratora Okręgowego w Zamościu w zakresie oddalającym wniosek, tj. czynów z pkt III, IV, V i VI ppkt b wyroku WSR. W niezaskarżonej części postanowienie sądu uprawomocniło się, co spowodowało unieważnienie wyroku w pkt I, II i VI ppkt a) i c) 4).

Postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 26 maja 2021 r. za sygn. II AKz 325/21 uchylono postanowienie Sądu Okręgowego w Zamościu w zaskarżonej części i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Zamościu 5). 

Sprawa została ponownie rozpoznana przez Sąd Okręgowy w Zamościu za sygn. II Ko 110/21. W jej toku m.in. pełnomocnik wnioskodawczyń samodzielnie wpadł na pomysł złożenia wniosku do sądu o przesłuchanie mnie w charakterze świadka. Dzięki Pani Annie Koper udało mu się ze mną skontaktować. Nawiązaliśmy kontakt mailowy i telefoniczny, zarówno w sprawie przesłuchania jak i wniosków przedstawienia wniosków dowodowych 6). W dniu 6 października 2021 r. zostałem przesłuchany, na okoliczności działalności oddziału Stanisława Pakosa "Wrzosa", wykonywania likwidacji oraz panującego w oddziale rozkazodawstwa wojskowego. Cieszę się, że moja wiedza na temat II Inspektoratu Zamojskiego AK, sądownictwa wojskowego i wykonywanych likwidacji przydała się wnioskodawczyniom oraz sądowi, co nie byłoby możliwe gdyby nie inicjatywa pełnomocnika wnioskodawczyń Pana adw. Piotra Ulanowskiego. Wydaje się, że przekazane przeze mnie informacje sąd uznał za wystarczające do wyjaśnienia sprawy, bowiem oddalił wniosek pełnomocnika wnioskodawczyni o powołanie biegłego. Sąd odroczył sprawę do 3 listopada 2021 r. 7)   

W dniu 3 listopada 2021 r. Sąd Okręgowy w Zamościu w sprawie o sygn. II Ko 110/21 wydał postanowienie, którym uznał za nieważny wyrok WSR skazujący  "Włocha" na karę śmierci w zakresie wszystkich punktów wyroku nieobjętych poprzednim postanowieniem sądu, tj. III, IV, V i VI ppkt b) 8). W jego uzasadnieniu w szerokim zakresie oparł się na moich zeznaniach.

Postanowienie powyższe jest nieprawomocne. O ile nie zostanie ono zaskarżone przez Prokuraturę Okręgową w Zamościu uprawomocni się i unieważnienie części wyroku "Włocha" rozpoznawanej po raz drugi przez sąd stanie się faktem.

Czekam z niecierpliwością, bowiem jest to jedyny sposób, aby symbolicznie zadośćuczynić za szykany doznane przez tego niezłomnego żołnierza podziemia antykomunistycznego.  

                                                                                                               

1) Wniosek o unieważnienie wyroku z 1 IX 2020 r., kopia w zbiorach autora,

2) Rozmowa autora z adw. P. Ulanowskim, 4 XI 2021 r.

3) Postanowienie Sądu Okręgowego w Zamościu, sygn. II Ko 200/20/un, 24 II 2021 r., kopia w zbiorach autora

4) Zażalenie Prokuratora Okręgowego w Zamościu, 12 III 2021 r., kopia w zbiorach autora; Zażalenie pełnomocnika wnioskodawczyni, 23 III 2021 r., kopia w zbiorach autora.

5) Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie sygn. II AKz 325/21,  26 V 2021 r., kopia w zbiorach autora

6) Korespondencja mailowa z okresu VIII-X 2021 r.; Protokół posiedzenia sądu, 6 X 2021 r.; Rozmowa autora z adw. P. Ulanowskim, 4 XI 2021 r.

7)  Informacja od adw. P. Ulanowskiego o ustnych motywach postanowienia sądu z 6 X 2021 r.

8) Postanowienie Sądu Okręgowego w Zamościu sygn. II Ko 110/21,  3 XI 2021 r., kopia w zbiorach autora

Bartłomiej Szyprowski