Pamięć. 18 II 1951 r. Śmierć Józefa Pysia "Ostrego"

 

W dniu 18 lutego 1951 r. w wyniku obrażeń odniesionych w walce z MO zmarł

Józef Pyś „Ostry”

Urodził się 26 maja 1926 r. w Wólce Panieńskiej, był synem Jana i Marianny z d. Zawrotniak. W latach 1933-1939 ukończył 6 klas Szkoły Powszechnej w Zamościu, gdzie był członkiem Związku Harcerstwa Polskiego. W 1943 r. wstąpił do Armii Krajowej i był żołnierzem oddziału Jana Turowskiego „Norberta”, gdzie nosił pseudonim „Śmiały”.

Po zajęciu terenu Zamojszczyzny przez wojska sowieckie i (l)WP nie złożył broni i był żołnierzem oddziału AK Tadeusza Łagody „Barykady”. W dniu 20 grudnia 1945 r. wraz z Janem Kowaszem „Leszczyną”, Władysławem Cięcierą „Stokrotką” i Teofilem Niemczukiem „Jaskółką” udali się do młynarza Stanisława Winniczuka w Zamościu, celem uzyskania mąki. Młynarz nie wydał im jej, lecz zawiadomił o tym MO, wskazując, że napastnicy zażądali od niego wydania pieniędzy i grozili mu bronią. W następstwie działań MO Pyś został zatrzymany w dniu 29 grudnia 1945 r. 14 stycznia 1946 r. został osadzony w więzieniu w Zamościu, zaś wyrokiem Sądu Okręgowego w Zamościu z 12 lutego 1946 r. skazano go na 5 lat więzienia. Przebywał w tym więzieniu do 8 maja 1946 r., kiedy został uwolniony przez oddział Stowarzyszenia "Wolność i Niezawisłość" Romana Szczura „Urszuli”. Po  uwolnieniu włączył się do akcji partyzantów w więzieniu. Od tego czasu do sierpnia 1946 r. był żołnierzem oddziału WiN „Urszuli”. Prawdopodobnie w sierpniu 1946 r. był żołnierzem rejonu WiN Łabunie dowodzonego przez Stanisława Niemczuka „Grzegorza”, a później członkiem drużyny lotnej żandarmerii WiN z rejonu Łabuń. Od września 1946 r. wchodził w skład placówki WiN Sitno-Kotlice dowodzonej przez Józefa Włoszczuka „Czada”, „Pistoleta”.

W dniu 11 kwietnia 1947 r. ujawnił się przed PUBP w Zamościu. Po ujawnieniu pracował w gospodarstwie rodziców. Jednak zmuszony był dalej się ukrywać, bowiem na początku maja 1947 r. UB podjęło próbę jego aresztowania. Ponownie wstąpił do oddziału „Barykady”. Prawdopodobnie w marcu 1948 r. wstąpił do II Inspektoratu Zamojskiego AK i wchodził w skład I rejonu Kotlice dowodzonego przez Józefa Włoszczuka „Pistoleta”. Był również członkiem oddziału lotnej żandarmerii podległego Marianowi Pilarskiemu „Jarowi”, a od grudnia 1949 r. dowodzonej przez Wincentego Mieczysław Wróblewskiego „Szuma”. Po śmierci „Barykady” w 1949 r. i objęcia dowództwa przez Stanisława Pakosa „Wrzosa” był żołnierzem jego oddziału.

Od 30 grudnia 1950 r. był poszukiwany listem gończym.

                                               

16 lutego 1951 r. ok. godz. 22.00. „Ostry” przybył do Julii Michońskiej przy ul. Lwowskiej 154 w Zamościu. W dniu 18 lutego 1951 r. MO w Zamościu została poinformowana przez Karolinę Strzałkowską, że u jej lokatorek Janiny Kuleszy i Julii Michońskiej przebywa jakiś mężczyzna, który ukrywa się przed władzami. Karolina Strzałkowska nie znała jednak jego nazwiska. Tego dnia ok. godz. 10.00 do jej domu wysłano czterech funkcjonariuszy MO (plut. Józefa Kucia, plut. Czesława Szumiło, kpr. Wacława Pszczela i sierż. Mieczysława Kabla), aby sprawdzić powyższe informacje. Do mieszkania Michońskiej wszedł dzielnicowy Józef Kuć z innym nieustalonym milicjantem, zaś dwóch milicjantów, w tym Wacław Pszczel, zostało na zewnątrz. W mieszkaniu przebywali tylko Michońska i Pyś. Na pytanie Kucia Michońska powiedziała, że w domu nikogo poza nią nie ma. Postanowił jednak skontrolować mieszkanie, zaś drugi milicjant został w kuchni. Po wejściu do pokoju Kuć zauważył leżącego na łóżku Pysia. Zapytany o nazwisko Pyś wskazał, że nazywa się Zawrotniak. Kuć skojarzył je z poszukiwanym dezerterem z (l)WP. Wówczas grożąc „Ostremu” pistoletem TT kazał mu wstać i podnieść ręce do góry. Pyś strzelił do niego kilka razy z pistoletu. Na odgłos strzałów Michońska i drugi milicjant uciekli z domu.

W wyniku postrzałów Józef Kuć został ciężko ranny w klatkę piersiową, prawe płuco i prawe przedramię oraz stracił przytomność. „Ostry” zabrał mu pistolet „TT”. Wraz z włąsną bronią wyskoczył przez okno zamierzając uciec. Na zewnątrz „Ostry” zauważył milicjanta Wacława Pszczela. Zamierzał do niego strzelić z automatu, jednak broń się zacięła. Wówczas „Ostry” odbezpieczył granat z zamiarem jego rzucenia w kierunku milicjanta. Został jednak postrzelony w rękę, co spowodowało eksplozję granatu. Wybuch urwał „Ostremu” rękę i ciężko go zranił powodując jego upadek. Milicjanci zabrali leżącemu broń i zabrali do szpitala w Zamościu. Tam dokonano amputacji dłoni.  „Ostry” zmarł w szpitalu w Zamościu 18 lutego 1951 r. ok. godz. 19.30.

19 lutego 1951 r. w Zakładzie Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Lublinie przeprowadzono oględziny zewnętrzne i sekcję zwłok Józefa Pysia, celem ustalenia przyczyny śmierci. Stwierdzono liczne rany: głowy (w okolicy potylicznej  - 5 ran o brzegach nierównych, poszarpanych; Przebicie kości czaszki od strony potylicznej z dwoma metalicznymi odłamkami) ramienia prawego (na ramieniu szereg ran o brzegach nierównych, poszarpanych; na grzbiecie ręki lewej ujawniono ranę powierzchowna), klatki piersiowej i szyi po stronie prawej (4 rany o brzegach nierównych, poszarpanych); uszkodzenie mózgu,  płuc i wątroby z wylewami krwawymi;  ranę po amputacji ręki prawej. Przyczyną śmierci było uszkodzenie mózgu w wyniku rany postrzałowej. Odniesione obrażenia mogły powstać w następstwie wybuchu granatu ręcznego.

Ciało Józefa Pysia zostało pochowane w nieustalonym miejscu, a o tym fakcie nie poinformowano rodziny. Jego szczątki odkryto dopiero 11 września 2018 r. na cmentarzu przy ul. Unickiej w Lublinie w wyniku prac ekshumacyjnych przeprowadzonych przez Instytut Pamięci Narodowej Oddział Lublin W dniu 30 września 2019 r. po uroczystym pogrzebie szczątki niezłomnego żołnierza spoczęły w krypcie bazyliki pw. św. Antoniego w Radecznicy.

 

 

AIPN Lu 08/218,

AIPN Lu 08/228/2

AIPN Lu 81/1559,

AIPN Lu 012/690,

AIPN Lu 022/631,

AIPN Lu 26/205,

B.P. Szyprowski, „Z moich kości i z mojej krwi powstanie prawdziwy Polak…” II Inspektorat Zamojski Armii Krajowej (marzec 1948-grudzień 1954), Warszawa 2021, s. 580-585

B. Szyprowski, Józef Pyś (1926-1951) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956. Słownik biograficzny, t. VI, red. K. Krajewski, Warszawa 2021, s. 331-335.