II Inspektorat Zamojski AK oraz podziemie antykomunistyczne: Kpt. dr Zygmunt Klukowski „Podwiński”, „Satyr”

Zdjęcie sygnalityczne wykonane przez UB

Ur. 23 I 1885 r. w Odessie, s. Jordana i Felicji zd. Podwińska; ukończył gimnazjum w Moskwie.
W 1904 r. uzyskał świadectwo dojrzałości i studiował na Wydziale Lekarskim uniwersytetu w Moskwie.
Jesienią 1905 r. przeniósł się do Krakowa gdzie kontynuował studia; w 1911 r. uzyskał stopień doktora medycyny.
W 1912 r. pracował jako asystent w szpitalu w Nieświeżu, a od 1913 r. był dyrektorem szpitala w Żołudku w guberni mińskiej. Od 1914 r. do 1918 r. służył w wojsku rosyjskim na stanowisku starszego ordynatora szpitala polowego 25. DP, a następnie szpitala w Symferopolu na Krymie. Został zdemobilizowany w maju 1918 r. 7 X 1918 r. powrócił do Polski.
Od 3 XI 1918 r. do 19 X 1919 r. pracował w szpitalu w Krasnobrodzie.
Uzyskał stopień kapitana rezerwy w korpusie oficerów sanitarnych ze starszeństwem od 1 VI 1919 r.
Od 20 X 1919 r. był dyrektorem szpitala pw. św. Katarzyny w Szczebrzeszynie.
W latach 1920-1921 służył w WP jako kierownik Państwowego Szpitala Epidemicznego w Szczebrzeszynie. Od 1921 r. do 1 IX 1939 r. dyrektor szpitala w Szczebrzeszynie.
W 1939 r. w stopniu kapitana rezerwy został przydzielony do 2. Szpitala Okręgowego jako kadra zapasowa.
Od 1 IX 1939 r. do 13 IX 1939 r. służył w WP w szpitalu we Włodzimierzu Wołyńskim.
Od 19 IX 1939 r. do X 1946 r. był dyrektorem szpitala pw. św. Katarzyny w Szczebrzeszynie.
Był trzykrotnie aresztowany przez Niemców: 19 IX 1939 r.; 19 VI 1940 r. i 1 VI 1941 r. i zwalniany po interwencji władz sanitarnych (lekarz niezbędny z powodu epidemii tyfusu plamistego).
Od 1939 r. w ZWZ/AK szef BiP i lekarz oddziałów partyzanckich w Inspektoracie Zamojskim AK. W czasie okupacji był historykiem i kronikarzem działań wojennych i partyzanckich terenu Zamojszczyzny.
Od października 1946 r. był ordynatorem oddziału położniczo-ginekologicznego w szpitalu w Szczebrzeszynie.
Od 1946 r. był członkiem Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Warszawie. W listopadzie 1947 r. brał udział jako świadek i biegły w procesie funkcjonariuszy Głównego Urzędu Rasy i Osadnictwa SS przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze w zakresie zbrodni na Zamojszczyźnie.
Od 1949 r. był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie.
15 IV 1950 r. został aresztowany przez UB i osadzony w więzieniu na Zamku w Lublinie. W październiku 1950 r. został oskarżony o to, że: „od jesieni 1944 r. do dnia zatrzymania tj. 15 IV 1950 r. na terenie pow. Zamość, woj. lubelskiego usiłował przemocą zmienić ustrój państwa Polskiego, biorąc czynny udział w nielegalnej organizacji pod nazwą AK, pełniąc w niej funkcje historyka inspektoratu zamojskiego pod ps. „Satyr”, tj. o czyn z art. 86 § 2 KKWP.

Fragment aktu oskarżenia Z. Klukowskiego

Skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Lublinie na 2 lata więzienia z warunkowym zawieszeniem jej wykonani. 18 IV 1952 r. został zwolniony z więzienia.

3 VII 1952 r., w związku z kontaktami z członkami Organizacji „Kraj”, został ponownie zatrzymany przez funkcjonariuszy Departamentu Śledczego MBP Warszawa i osadzony w więzieniu mokotowskim w Warszawie.

7 VII 1952 r. został tymczasowo aresztowany.

6 X 1952 r. został oskarżony o czyn z art. 88 § 1 KKWP w zw. z art. 86 § 2 KKWP. Sprawę Z. Klukowskiego rozpatrywał sąd pod przewodnictwem ppłk. Mieczysława Widaja, zaś oskarżał prokurator mjr. Mieczysław Bogucki. Obrońcą był adw. Tadeusz Wajsfeld. Zygmunt Klukowski w czasie rozprawy nie przyznał się do zarzucanego mu czynu.

7 XI 1952 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie sygn. Sr 839/52, skazał go na 10 lat więzienia, utratę praw publicznych na 5 lat i przepadek całości mienia.

Postanowieniem Naczelnego Sądu Wojskowego w Warszawie z 16 XII 1952 r. sygn. S 2404/52 na mocy amnestii karę zmniejszono mu do 6 lat i 8 miesięcy więzienia. Karę odbywał w więzieniu mokotowskim w Warszawie (7 VII 1952 r. - 16 XII 1952 r.) oraz we Wronkach (17 XII 1952 r. – 20 V 1954 r.), gdzie od 20 I 1953 r. był lekarzem więziennym.

Postanowieniem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie sygn. Sr 839/52 z 14 V 1954 r. udzielono przerwy w odbywaniu kary od 20 V 1954 r. do 20 V 1955 r. z uwagi na stan zdrowia.

Więzienie opuścił w 20 V 1954 r. i powrócił do Szczebrzeszyna.

Postanowieniem Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Naczelnego Sądu Wojskowego w Warszawie z 30 V 1955 r. sygn. Zg.Og. 607/55 zmieniono kwalifikację prawną czynu za który został skazany Z. Klukowski na art. 18 dekretu z 13 VI 1946 r., zaś wymierzoną karę zmniejszono do 1 roku i 6 miesięcy więzienia. Uchylono również wymierzone mu kary przepadku mienia i utraty praw publicznych.

Został zrehabilitowany w 1956 r.

W 1958 r. rozpracowywany przez referat SB KPMO w Zamościu w ramach sprawy „Działacze”. Zmarł 23 XI 1959 r. w Szczebrzeszynie i spoczywa na Cmentarzu Parafii Rzymskokatolickiej św. Mikołaja w Szczebrzeszynie.

Był dwukrotnie żonaty. W 1931 r. ożenił się z Zofią Szymańską. Miał syna Tadeusza, który w procesie Organizacji „Kraj” został skazany na karę śmierci i stracony 16 VI 1953 r.