Plut. Jan Hadam „Tyczka”, „Agrest”

Zdjęcie Jana Hadama z książeczki wojskowej

Podporucznik Jan Hadam ur. 24 XI 1916 r. w Szperówce, s. Walentego i Anastazji. Jego rodzice byli rolnikami i posiadali w Szperówce gospodarstwo rolne; w okresie 1924-1929 ukończył 6 klas szkoły powszechnej w Szperówce; później pracował w gospodarstwie rodziców; od 16 II 1939 r. służył w 3. pal w Zamościu w plutonie łączności; w kwietniu 1939 r. został skierowany jako elew do Szkoły Podoficerskiej 3. pal w Zamościu, którą ukończył;  W sierpniu 1939 r. uzyskał awans do stopnia bombardiera; w okresie 1 - 9 IX 1939 r. walczył w 3 pal m.in. pod Dęblinem. 10 X 1939 r. powrócił do domu do Szperówki; 31 I 1940 r. zawarł związek małżeński z Eugenią zd. Doroszewska i miał trzech synów: Edwarda Mariana (1941 r.), Jana Bogusława (1943 r.) i Lucjana Franciszka (1943 r.).

      Na początku 1942 r. został zaprzysiężony w BCh przez Jana Krukowskiego „Naskiego”, zastępcę dowódcy placówki BCh w Radecznicy i przyjął pseudonim „Tyczka”. W organizacji prowadził punkt kontaktowy oraz w 1943 r. prowadził szkolenia z musztry i obsługi broni, które odbywały się w lesie niedaleko jego miejsca zamieszkania;  od 1 III 1944 r., po akcji scaleniowej, był żołnierzem AK i pełnił funkcję dowódca placówki w Radecznicy; od października 1946 r. członek WiN w rejonie Szczebrzeszyn (kryptonim „Olcha”). Utrzymywał kontakt m.in. z Hieronimem Dekutowskim „Zaporą”, który 6 XII 1946 r. przebywał u niego w Szperówce. 10 III 1947 r. został awansowany przez dowódcę Obwodu Zamojskiego WiN Mariana Pilarskiego „Jara” do stopnia plutonowego rezerwy ze starszeństwem od 1 II 1947 r.

Rozkaz  nominujący "Agresta" do stopnia plutonowego

          12 IV 1947 r. ujawnił się w PUBP w Zwierzyńcu. 

 

Zaświadczenie ujawnieniowe

Pomimo ujawnienia Hadam nadal utrzymywał kontakty organizacyjne z M. Pilarskim „Jarem”, m.in. 7 IX 1947 r. spotkał się z nim w swoim domu w Szperówce, zaś 8 IX 1947 r. skontaktował Pilarskiego z Feliksem Świrgoniem „Kolpakiem”.

          21 III 1948 r. Hadam przystąpił do II Inspektoratu Zamojskiego AK składając przysięgę organizacyjną w klasztorze w Radecznicy i przyjął pseudonim „Agrest”. Został dowódcą rejonu Radecznica - Sułów w Obwodzie Zamość. „Agrest” sprawował również pieczę nad radiostacją z zasobów AK, która była ukryta niedaleko jego miejsca zamieszkania, jednak nie została użyta przez organizację.

          W kwietniu 1950 r. po ujawnieniu przez UB działalności Hadama w II Inspektoracie Zamojskim AK był poszukiwany i zaczął się ukrywać. Do jego wykrycia zwerbowano informatorów „Borowskiego”, „Gandiego”, „Granata”, „Jelenia”, „Kanarka”, „Rzeźnika”, „Szczerego” i „Wilka”.

          13 IV 1950 r. grupa operacyjna KBW-UB złożona z 12 osób przybyła do Szperówki, aby zatrzymać „Agresta” i Stanisława Karczewskiego „Nieborę”. Tego dnia „Agrest” przebywał w domu. Około godz. 6.00 sąsiadka poinformowała go o nachodzącej obławie. Hadam wybiegł z domu lecz został zauważony przez KBW. Pomimo oddawanych za nim strzałów zdołał uciec. Według późniejszego raportu KBW ucieczkę Hadama miał umożliwić miejscowy przewodnik, który błędnie prowadził żołnierzy do jego zabudowań. Do domu Hadama weszło kilku ludzi z obławy przeprowadzając rewizję, zaś niedaleko usytuowano żołnierza z rkm-em. Funkcjonariusze PUBP w Tomaszowie Lub. dokonali także rewizji u Marii Doroszewskiej w Szperówce, w toku której znaleziono m.in. zdjęcie Hadama, jego zaświadczenie ujawnieniowe z 12 IV 1947 r. i książeczkę wojskową. 

Od tej chwili „Agrest” ukrywał się. Przebywał najczęściej niedaleko własnego domu oraz w lesie koło miejscowości Mokrelipie, Sąsiadka, Zaburze i Rozłopy. Tam też co jakiś czas spotykał się ze swoją żoną Eugenią, która dostarczała mu żywność. W jego domu często przeprowadzano rewizje nieraz połączone z niszczeniem dobytku (łącznie około 80.). W czasie jednej z nich zniszczono piec, wyrwano okna, zniszczono blachę pokrywającą dach, wielokrotnie dziurawiąc ją siekierą i bagnetami oraz uniemożliwiono członkom rodziny korzystanie z wody pitnej, wlewając około dziesięciu litrów nafty do studni. Grożono również śmiercią dzieciom „Agresta”, celem uzyskania od nich informacji o miejscu ukrywania się ojca. 

Zachowany do dnia dzisiejszego budynek gospodarczy na posesji Hadamów

Zachowany przez rodzinę Hadamów fragment blachy podziurawiony w trakcie rewizji 

    

Studnia, do której podczas jednej z rewizji wlano naftę, aby uniemożliwić korzystanie z wody pitnej

W maju 1950 r. „Agrest” utrzymywał kontakt z Feliksem Świrgoniem „Kołpakiem”. Od czerwca 1950 r. ukrywał się u zaprzyjaźnionych gospodarzy w Abramowie, Kawęczynie w Gorajcu Zagroblach, Czarnymstoku, Mokrymlipiu, Rozłopach, Szperówce i Zaburzu. W marcu 1951 r. PUBP w Zamościu przystąpił do realizacji rozpracowania agenturalnego kryptonim „Ocean”, dotyczącego m.in. Jana Hadama. Według doniesień agentów UB „Szczerego” i „Nawróconego” już w 1951 r. członkowie oddziału Józefa Złomańca „Mosiądza” szukali kontaktu z Hadamem, zaś w 1952 r. ściśle z nim współpracowali żołnierze tego oddziału: Feliks Świgoń „Kołpak”, Piotr Bartnik „Jastrząb”, Wiktor Tetlak i Henryk Bartnik. Między innymi w kwietniu 1952 r. przez okres miesiąca Hadam ukrywał się wraz z nimi w lesie rozłopskim, gdzie wykopano dwa bunkry ziemne. „Agrest” uważał jednak, że przebywanie bunkrach jest niebezpieczne z powodu braku możliwości ucieczki w razie ich wykrycia. W kwietniu 1952 r. Hadam utrzymywał także kontakt z żołnierzami oddziału Mieczysława Wróblewskiego „Szuma: Eugeniuszem Malcem „Ryśkiem” i Antonim Mojżeszem „Romkiem. W maju 1952 r. PUBP Zamość opracował plan kombinacji operacyjnej w postaci fikcyjnego ataku na spółdzielnię GS Samopomoc Chłopska we Frampolu, która miała doprowadzić do ujęcia „Agresta” i pozostałych partyzantów. Plan ten jednak nie został powiódł się bowiem partyzanci nie dokonali ww. akcji.

Piotr Bartnik "Jastrząb"

22 V 1952 r. Hadam, po uzyskaniu informacji o planowanej obławie 3 Brygady KBW i PUBP w Zamościu wraz z „Kołpakiem” opuścił bunkier w lesie koło Komodzianki. W wyniku obławy w bunkrze zatrzymano Piotra Bartnika „Jastrzębia”. 

Wykonany przez KBW szkic bunkra w którym ukrywali się "Agrest" i "Jastrząb", w którym ujęto "Jastrzębia"

20 VI 1952 r. informator UB „Wilk” i Osobowe Źródło Nr 1 przekazali KPMO w Zamościu informację o miejscu ukrywania się Hadama. Milicja ze Szczebrzeszyna urządziła na niego zasadzkę w lesie rozłopskim koło Szperówki, która była oddalona około 1,5 kilometra od domu Hadama. Tego dnia ok. godz. 16.00 „Agrest” spotkał się w tym lesie z żoną, która dostarczyła mu żywność. Po jej odejściu wracał do swojej kryjówki. Przechodził niedaleko gęstego zagajnika, w którym był ukryty funkcjonariusz MO, który go zastrzelił. 

 

W tym miejscu był zagajnik z ukrytym milicjantem, który zastrzelił "Agresta" - stan z marca 2016 r.

Ze sprawozdania milicyjnego wynikało, że Hadam został zatrzymany przez dowódcę zasadzki, lecz próbował uciec. Oddano do niego jeden strzał, który go zabił. Przy „Agreście” nie znaleziono broni. Eugenia Hadam po rozstaniu z mężem oddaliła się od tego miejsca ok. 250 m. Wówczas usłyszała pojedynczy strzał. Wróciła i zobaczyła leżące ciało męża oraz stojącego milicjanta ze Szczebrzeszyna. 

 

Pośmiertne zdjęcie wykonane przez UB

Ciało „Agresta” zostało przeniesione na furmankę i zabrane przez milicję. Następnie zatrzymano Eugenię Hadam, która przez cztery doby była przetrzymywana przez MO i PUBP w Zamościu.

Akt zgonu Jana Hadama sporządzono dopiero 3 I 1956 r. Wynika z niego, że śmierć Hadama zgłosił posterunek MO w Szczebrzeszynie, zaś śmierć nastąpiła 22 VI 1952 r. o godz. 15.25 w lesie za Szperówką koło drogi w kierunku Rozłop.

Do chwili obecnej nie znaleziono miejsca pochówku „Agresta”.

Jego symboliczna mogiła  znajduje się w grobowcu rodzinnym Hadamów na cmentarzu w Szczebrzeszynie, zaś w miejscu jego śmierci tj. w lesie nazywanym przez miejscową ludność Makarowiec, stoi drewniany krzyż postawiony przez rodzinę. 

Krzyż postawiony w miejscu śmierci "Agresta"

 

Grób Eugenii Hadam i symboliczna mogiła Jana Hadama

Postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 25 I 2016 r. został pośmiertnie awansowany do stopnia podporucznika. Postanowieniem Prezydenta RP z dnia 21 lipca 2020 r. pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (M.P. z 2020 r. poz. 847).  Odznaczenie wręczono rodzinie podczas uroczystego pogrzebu kpt. Romana Szczura "Urszuli" w dniu 4 marca 2021 r. w Radecznicy.

IPN Lu 016/368; IPN Lu 26/504; IPN Lu 08/226; IPN Lu 21/26/10; IPN Lu 04/727; IPN Lu 08/218; IPN Lu 023/27; IPN Lu 01/435; IPN Lu 003/317; IPN Lu 014/564/1; IPN Lu 08/227; IPN BU 679/1111; IPN BU 635/646; IPN Lu 04/727; J. Jóźwiakowski, Armia Krajowa na Zamojszczyźnie, t. I, Lublin 2001, s. 71; J. Krukowski, Moje wspomnienia z lat okupacji niemieckiej. Wrzesień 1939-lipiec 1944, mps, niepubl., archiwum Gminnej Biblioteki Publicznej w Radecznicy, kopia w zbiorach autora, s. 26, 44, 51, 55; Informacja  Kazimierza Hadama dot. rodziny Jana Hadama, 7 XII 2017 r.; Relacja Edwarda Hadama, 3 III 2016 r. , w zbiorach autora; Wspomnienia Jana Hadama, rkp., niepubl., s. 1-4, kopia w zbiorach autora;Relacja Jana Hadama, 27 II 2016 r., w zbiorach autora; Akt zejścia Jana Hadama nr 1/56, 3 I 1956 r., archiwum Jana Hadama, kopia w zbiorach autora; Postanowienie prezydenta RP nr 112.2.2016 o nadaniu pierwszego stopnia oficerskiego J. Hadamowi, 25 I 2016 r., archiwum Jana Hadama, kopia w zbiorach autora; Współczesne zdjęcia wykorzystane w artykule autorstwa B. Szyprowskiego.  

                                                                                                                       Bartłomiej Szyprowski