Okres Świąt Bożego Narodzenia skłania ku refleksji nad
swoim życiem, straconymi szansami oraz doświadczonymi kolejami losu. Poniżej
prezentuję refleksyjny wiersz-modlitwę więzienną napisaną po latach przez
Danutę Pilarską. Prezentowana wersja
jest jedynie uzupełniona w dwóch miejscach, aby pełniej oddać jego odbiór przez
czytelnika.
Modlitwa
W
wigilię Bożej Nocy, w wieczór Twych narodzin,
O
co mam prosić i płakać zza kraty więziennej?
Powtarzam
modlitwę [niezmiennie][1] jak co dzień
I
czekam pierwszej gwiazdy wśród nocy złej ciemnej
Kolędy
już śpiewają za ścianą [sekretnie]
A
ja skulona w kącie pryczy proszę swego Boga:
Oddal
ode mnie Panie słabość i strach w śledztwie
I
niech nie zmylę śladu na stu fałszywych drogach
Bądź
wola Twoja tutaj i z tamtej strony bramy
Ludziom
z mojej sprawy daj doznać lepszej doli
I
odpuść nasze winy jak my odpuszczamy…
A
daj nam dzisiaj chleba w dniu głodu i niewoli
W
wigilię Bożej Nocy w wieczór Twych świętych narodzin
Zawiał
mi śnieg okienko w celi mej podziemnej
Powtarzam,
jak modlitwę codzienność martwych godzin,
I
czekam pierwszej Gwiazdy wśród nocy złej ciemnej[2].
Danuta Pilarska urodziła się 22 lutego 1929 r. w
Kobryniu. Była córką zawodowego żołnierza Mariana Pilarskiego[3]
i Wiery Samczuk[4]. W
Kobryniu przebywała do 1940 r., gdzie w okresie 1936-1940 ukończyła pięć klas szkoły powszechnej. W grudniu 1940 r. wraz
z rodzicami przyjechała do Tyszowiec. Tam zamieszkali w Podborze u Stanisława
Jaremczuka, będącego krewnym jej rodziny. Do 1942 r. ukończyła kolejne dwie
klasy szkoły powszechnej. W okresie 1944 - 1949 r. ukończyła cztery klasy
gimnazjum w Tyszowcach. Uczęszczała do liceum w Tyszowcach, gdzie uczyła się w
klasie o profilu przyrodniczym.
W
dniu 27 maja 1949 r. zdała egzamin maturalny i uzyskała świadectwo dojrzałości.
W dniu 13 października 1949 r. została przyjęta na Wydział Humanistyczny Katolickiego
Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie. Studiowała tam przez 7 miesięcy.
Od czerwca 1950 r. była współpracownikiem oddziału Stanisława
Pakosa „Wrzosa” z II Inspektoratu Zamojskiego Armii Krajowej, a także Polskiej Armii Narodowej[5].
Miała za zadanie m.in. skontaktować Mariana Ciszewskiego „Makarona” z podziemiem
antykomunistycznym działającym na Zamojszczyźnie. W styczniu 1951 r.
skontaktowała „Makarona” z oddziałem Jana Leonowicza „Burty”. Wcześniej jak się wydaje na wysokości lata 1949 r. pomagała w kontaktach konspiracyjnych z ojcem M. Pilarskim.
W dniu 13 lutego 1951 r. przebywała w mieszkaniu
Mieczysława i Julii Zyjewskich przy ul. 3 maja 13/15 w Zamościu, które było
lokalem kontaktowym Polskiej Armii Narodowej. Wraz z nią byli tam żołnierze II
Inspektoratu Zamojskiego AK Ryszard Wiński „Dziadek” i Kazimierz Piotrowski „Czarny”, „Cygan”. Tego dnia przybyli tam funkcjonariusz
Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, dalej PUBP, w Zamościu, celem
zatrzymania Mieczysława Zyjewskiego. Na chwilę przed ich wejściem mieszkanie
opuścił „Dziadek”. Pilarska i „Cygan” po jakimś czasie wyszli z mieszkania,
lecz na klatce schodowej zostali zatrzymani przez funkcjonariuszy PUBP. „Cygan”
zginął próbując się bronić. Pilarska została zatrzymana. W mieszkaniu została
jej teczka, w której podczas rewizji znaleziono rewolwer Nagan i dwa granaty. Postanowieniem
WPR w Lublinie z 13 lutego 1951 r. została tymczasowo aresztowana jako
podejrzana o czyn z art. 86 § 2 KKWP. 17 lutego 1951 r. została osadzona w
areszcie PUBP Zamość. W tym samym miesiącu przekazano ją do dyspozycji Wojewódzkiego
Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie i osadzona w więzieniu na Zamku w
Lublinie. Przebywała również w areszcie UB na ul. Szopena w Lublinie m.in.
wspólnie z Rozalią Taraszkiewicz-Otta.
W dniu 30 kwietnia 1952 r. została oskarżona o udzielanie,
w okresie od czerwca 1950 r. do 13 lutego 1951 r,. pomocy oddziałom zbrojnym II
Inspektoratu Zamojskiego AK, w tym poprzez udzielanie żywności i kwatery; radia
i maszyny do pisania w celu tworzenia „gazetek”; skontaktowania żołnierzy
„Wrzosa” z PAN; oraz „Makarona” z „Burtą tj. o czyny z art. 28 w zw. z art. 86 § 2 KKWP. Nadto oskarżono ją o podżeganie Ryszarda Wińskiego
„Dziadka” do uwolnienia członka PAN Zbigniewa Uchnasta „Sylwana”,
przebywającego po ujęciu pod strażą MO w szpitalu, tj. o czyn z art. 27 w zw. z
art. 1 § 1 dekretu z 13 czerwca 1946 r. Sprawa
sądowa D. Pilarskiej została rozpoznana przez skład sądu pod przewodnictwem
kpt. Czesława Lipskiego w dniu 13 czerwca 1952 r. Oskarżona występowała bez
obrońcy. Wyrokiem WSR w Lublinie z 13 VI 1952 r. sygn. Sr 353/52 za czyn z art.28
w zw. z art. 86 § 2 KKWP skazana na 7 lat więzienia, utratę praw publicznych na
lat 3 i przepadek mienia na Skarb Państwa. Na poczet kary zaliczono okres
pozbawienia wolności od 13 lutego 1951 r. Uniewinniono ją od drugiego
zarzucanego jej czynu. Wyrok uprawomocnił się 20 czerwca 1952 r.
Karę odbywała w więzieniu na Zamku w Lublinie. Tutaj
też długi czas przebywała w szpitalu więziennym z uwagi na stan zdrowia. W listach prosiła o leki i zastrzyki
wzmacniające organizm. Postanowieniem WSR w Lublinie z dnia 10 kwietnia 1953
r., w wyniku zastosowanej amnestii z 22 listopada 1952 r., zmniejszono jej wymiar
kary do 4 lat i 8 miesięcy. Następnie w dniu 15 czerwca 1953 r. prośbę o jej
przedterminowe zwolnienie wniosła Wiera Pilarska. W dniu 13 lipca 1953 r. WPR w
Lublinie złożył wniosek o fakultatywne przedterminowe zwolnienie z więzienia,
bowiem znajdowała się w ciężkim stanie zdrowia oraz odbyła połowę zasądzonej
kary. Postanowieniem WSR w Lublinie z dnia 15 lipca 1953 r. orzeczono warunkowe
przedterminowe zwolnienie z oznaczeniem okresu próby do 13 października 1955 r.
Tego samego dnia wydano zarządzenie o jej zwolnieniu W dniu 16 lipca 1953 r. o
godz. 16.00 Danuta Pilarska opuściła więzienie na Zamku w Lublinie.
W 1967 r. ukończyła korespondencyjnie Liceum
Pedagogiczne w Lublinie i 27 lipca 1967 r. uzyskała świadectwo dojrzałości tego
liceum. Pracowała jako nauczyciel języka polskiego i wychowawca w internacie w
Siedliszczu a następnie była nauczycielką w Ropczycach, Katowicach oraz wychowawcą w domu dziecka w Sosnowcu.
Jej akta więzienne z Lublina zostały wybrakowane protokołem brakowania akt nr 1/78 z 11 IV 1978 r. Postanowieniem z dnia 20 sierpnia 1991 r. Sąd Wojewódzki w Lublinie sygn. IV Ko 200/91 stwierdził nieważność wyrok WSR w Lublinie o sygn. Sr 353/52. Sąd uznał, że Danuta Pilarska została skazana za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.
Była członkiem Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego. Została odznaczona Śląskim Krzyżem „Warszyca” (1 X 1995) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (29 V 1992 r.) oraz odznaką „Za zasługi dla województwa katowickiego”. Zmarła 9 stycznia 2014 r. w Bytomiu i tam została pochowana.
IPN Lu 30/246,
IPN Lu 206/48, k. 8,
52,
J. Kiełboń, Więźniarki
polityczne Lubelszczyzny 1944-1956, Lublin 2018, s. 377,
A. Kruczek, W
celi ze szczurami, „Nasz Dziennik”, Nr 46 (4585) z 23-24 II 2013 r.,
List Danuty
Pilarskiej, Archiwum Andrzeja Rymuta,
Świadectwo dojrzałości Danuty Pilarskiej, 27 V
1949 r., Archiwum Andrzeja Rymuta,
Świadectwo dojrzałości Danuty Pilarskiej z Liceum
Pedagogicznego, 27 VII 1967 r., Archiwum Andrzeja Rymuta,
Pismo KUL potwierdzające złożenie dokumentów na
studia, 13 X 1949 r., Archiwum Andrzeja Rymuta,
Legitymacja nr 271a-92-2 Krzyża Kawalerskiego
Orderu Odrodzenia Polski, Warszawa, 20 V 1992 r., Archiwum Andrzeja Rymuta,
Legitymacja nr 74/10/95 Śląskiego Krzyża
„Warszyca”, Katowice, 1 X 1995 r., Archiwum Andrzeja Rymuta.
Bartłomiej Szyprowski
[1] Wyrazy w nawiasach kwadratowych
dodane przez B. Szyprowskiego za zgodą Andrzeja Rymuta 20 XII 2020 r.
[2] Wiersz zawarty w liście D.
Pilarskiej, Archiwum A. Rymuta, kopia w zbiorach B. Szyprowskiego.
[3] Marian Pilarski „Grom”, „Jar”, „Bończa”,
„Olgierd” był w okresie okupacji niemieckiej żołnierzem AK, a następnie po 1944
r. jednym z dowódców WiN oraz II Inspektoratu Zamojskiego AK. Wyrokiem WSR w
Lublinie z 16 X 1952 r. został skazany na karę śmierci. Stracony 4 III 1952 r.
[4] Wyrokiem WSR w
Lublinie z 27 I 1951 sygn. Sr 44/51 została skazana z art. z art. 18 § 1
dekretu z 13 VI 1946 r. w zw. z art. 86 § 2 KKWP. na 1 rok więzienia.
