Współczesne ślady 3. Łabuńki Pierwsze

3. Łabuńki Pierwsze

Dawny cmentarz wojsk austriackich, przy drodze z Łabuniek Pierwszych do Łabuń, usytuowany po prawej stronie szosy w niewielkim zadrzewieniu. Pomnik postawiony dwóm aktywistom Powszechnej Organizacja Młodzieży „Służba Polsce” Janowi Ćwikowi i Janowi Kostrubale.

 Wygląd pomnika który stał przez lata w Łabuńkach .

Wygląd obecny z z 21 IV 2018 r. usuniętą tablicą.

- Jan Ćwik - komendant POM "Służba Polsce" w gminie Łabunie i członek Związku Młodzieży Polskiej

- Jan Kostrubała - komendant POM "Służba Polsce" w Nowej Osadzie i członek Związku Młodzieży Polskiej

Jan Ćwik „brał czynny udział w podnoszeniu świadomości politycznej młodzieży organizował zebrania oraz różne akademie dla młodzieży i tym starał się podnieść świadomość młodzieży wiejskiej”, jak wskazano w piśmie posterunku MO Łabunie  z 21 XI 1951 r.,

W charakterystyce Jana Kostrubały podnoszono: „ustosunkowanie do obecnego ustroju było przychylne. Stosunki towarzyskie utrzymywał wyłącznie z ludźmi blisko nam klasowymi”.

     POM "Służba Polsce" została utworzona na podstawie art. 3 ust. 2 ustawy z 25 II 1948 r.  o powszechnym obowiązku przysposobienia zawodowego, wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego młodzieży oraz o organizacji spraw kultury fizycznej i sportu (Dz. U. z 1948 r., nr 12, poz. 90). Jej celem było przysposobienie zawodowe, wychowanie fizyczne i przysposobienie wojskowe młodzieży. Służba Polsce współpracowała m.in. z Ministerstwem Odbudowy, Przemysłu i Handlu, Rolnictwa i Reform Rolnych oraz Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych (art. 18 ust. 2). Organizacja została zorganizowana na wzór wojskowy w brygady, bataliony i kompanie. W wyszkoleniu dowódców kompanii, z których większość stanowili byli żołnierze (l)WP, położono nacisk na wychowanie społeczno-obywatelskie oraz wyszkolenie wojskowe. Organizacja powstała pod auspicjami MON i Związku Walki Młodych z wyłączeniem czynnika katolickiego. Miała na celu całkowite podporządkowanie młodzieży koncepcji zmilitaryzowania państwa. Oficerowie polityczni w brygadach przeprowadzali obowiązkowe szkolenia ideologiczne będące pogadankami o zdobyczach komunizmu oraz ostrzeżeniami o wrogach klasowych i agentach imperializmu, którzy chcą zniszczyć dobrobyt.

     Dodać należy że członkowie ZMP również pośrednio wykorzystywani byli do likwidacji wszelkich form pomocy udzielanej podziemiu antykomunistycznemu. W wytycznych UB z czerwca 1949 r. dla woj. lubelskiego wskazywano: „w celu uodpornienia ludności od wpływu elementu bandyckiego, wrogiej propagandy oraz osiągnięcia celów operacyjnych [KBW, MO i UB ] należy w trakcie działania przeprowadzać prace polityczną, propagandowo – uświadamiającą włączając w to terenowe organizacje partyjne w powiązaniu z organizacjami ZMP-owskimi”.    

      7 V 1951 r. Stanisław Pakos „Wrzos” i Mieczysław Szewczuk „Włoch” zlikwidowali w trakcie zabawy tanecznej w Domu Ludowym w Łabuniach komendanta Kostrubałę i Ćwika. Gdy komendanci SP zostali wywołani na zewnątrz, za nim wybiegł „Wrzos” wzywając do zatrzymania się. Obaj zaczęli uciekać. Kostrubała biegł w stronę szosy i został zastrzelony na drodze przez „Wrzosa”. Ćwik uciekł do pobliskich zabudowań, gdzie ukrył się za studnią. Został zastrzelony przez „Włocha”. 

Fragment szkicu przedstawiający miejsce zdarzenia

 Na szkicu nr 1 oznaczono Dom Ludowy.

O zdarzeniu powiadomiono posterunek MO w Łabuniach. Później obecny na miejscu Jan Krosman poszedł do browaru Jatutów, aby stamtąd telefonicznie powiadomić UB. Po przybyciu na miejsce grupy operacyjnej rozmawiał o zdarzeniu z jej dowódcą. W swoich zapiskach „Wrzos” opisywał tą sytuację: „W dniu szóstego maja koło godziny 12 w nocy w gromadzie Łabuńki zostało zabite dwóch komendantów SP które rzucili się na stojącego się Wrzosa i Włocha na szosie. W któren mieli na celu złapać dwóch konfidentów Milicji śledczej i UB”. Nie ulega jednak wątpliwości, że organizacja, którą reprezentowali była zmilitaryzowaną formacją podległą komunistom. „Służba Polsce” była dość niechętnie przyjmowana przez społeczeństwo wiejskie, które pomimo propagandy komunistycznej prawidłowo odczytało jej przymusowy i militarny charakter. Traktowali jej powstanie jako potwierdzenie plotek o zbliżającym się zbrojnym konflikcie ogólnoświatowym, zaś przymusowe rejestracje i wcielanie do brygad jako ukrytą mobilizację oraz zintensyfikowanie przygotowań wojennych. Jej powstanie miało też zapobiec pójściu młodzieży „do lasu”. Zdaje się jednak ulegać wątpliwości, że dowódcy SP na szczeblu centralnym i terytorialnym stanowili „aktywistów” nowej władzy zmierzających do wprowadzania w życie koncepcji komunistycznych, za pomocą drylu wojskowego oraz indoktrynacji.  Zdaje się również nie ulegać wątpliwości, że Pakos, będący żołnierzem AK-WiN, ściganym przez nową władzę musiał mieć negatywny stosunek do tego rodzaju działaczy i to prawdopodobnie było powodem ich likwidacji. 

      Sprawozdanie KWMO Lublin zawierało informację, że: „Dnia 7 V 1951 r. około godz. 0.2 w czasie odbywającej się zabawy we wsi Łabunie, pow. Zamość przez 3-ch NN. osobników, uzbrojonych w broń automatyczną zabici zostali Kostrobała Jan Komendant Gminny „SP” Mokre i Cieślik [sic!  Ćwik] Jan Komendant „SP’ gm. Łabunie, którym to bandyci zrabowali dokumenty i pieniądze”.

  Poniżej obecny wygląd Domu Ludowego w Łabuńkach Pierwszych, gdzie na górze odbywała się zabawa. Budynek usytuowany jest przy drodze Zamość -Tomaszów Lub. po lewej stronie tuż przy drodze w kierunku Jarosławca.

    W maju 1952 r. wejście do sali znajdowało się na bocznej lewej ścianie budynku przylegającej do drogi w kierunku Jarosławca. Do sali na piętrze wchodzono po dobudowanych schodach (dzisiaj nie istnieją). 

IPN Lu 08/223/1,

IPN BU 00294/31/4

IPN Lu  21/29/1,

IPN Lu 04/476,

„Służba Polsce” szkoli wychowawców naszej młodzieży, „Sztandar Ludu”, nr 90, 3 IV 1948 r., Powołanie do brygad SP pierwszego turnusu, „Sztandar Ludu”, nr 90, 3 IV 1948 r., s. 2,

A. Zielińska, Służba Polce to był przymus,  http://www.poranny.pl/album-bialostocki/art/5324354,sluzba-polsce-to-byl-przymus,id,t.html, dostęp: 26 I 2018 r.,

K. Lesiakowski, Powstanie Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” w 1948 r. Z polityki stalinowskiej wobec młodzieży polskiej, „Przegląd Nauk Historycznych” 2002, nr 1,

R. Goss, Życie codzienne junaków w brygadach Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” na terenie województwa olsztyńskiego, „Echa Przeszłości” 2010, nr 11,
Zdjęcie tablicy i pomnika udostępnione przez B. Szykułę, w zbiorach autora
Zdjęcia pomnika bez tablicy oraz budynku dawnego Domu Ludowego z Łabuniek Pierwszych autorstwa B. Szyprowskiego.  
                                                                                                                              Bartłomiej Szyprowski